ازت در خاک به فرم های مختلفی وجود دارد
فرم عنصری
فرم آلی
فرم معدنی
ازت عنصری (N2) به صورت گاز و جزئی از هوای موجود در خاک است و همچنین ازت گازی موجود در هوا که توسط بعضی از گیاهان جذب و تثبیت می شود و در بحث تغذیه ی گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد که البته فقط توسط بعضی از گیاهان که توضیح خواهم داد امکان استفاده ی آن وجود دارد و در بقیه ی گیاهان اهمیت چندانی در خصوص بحث تغذیه ی گیاهی ندارد
ازت کانی یا معدنی به صورت های مختلفی در خاک وجود دارد که به شرح زیر است
اکسید نیترو (N2O) گاز خنده آور
اکسید نیتریک (NO)
دی اکسید نیتروژن (NO2)
آمونیاک (NH3)
آمونیم (NH4)
نیتریت (NO2)
نیترات(NO3)
چهار ترکیب اول گاز هستند و باز اهمیت چندانی در بحث تغذیه ای ندارند هر چند که قابل تبدیل به فرم های مهم تر در شرایط خاص میباشند و حتی آمونیاک تحت شرایط قلیایی شدید می تواند از طریق ریشه ی گیاهان جذب شود که البته برای ریشه بسیار سمی است.
اما سه ترکیب بعدی یعنی آمونیم و نیتریت و نیترات اهمیت زیادی در تغذیه ی گیاهی دارند .
ازت گازی موجود در اتمسفر توسط بعضی از گیاهان مانند خانواده ی لوگوم ها شامل یونجه و شبدر و حبوبات و غیره ، جذب و تثبیت می شود و نیاز ازتی این گیاهان را تا حد زیادی تامین می کند و همچنین در زمان بارندگی مقداری ازت به فرم اکسید به خاک وارد میشود که می تواند به عنوان منبع ازت خاک تحت شرایط خاص در نظر گرفته شود .
از طرفی همینجا بهتر است بگویم تا فراموش نکردم که در خصوص کود سبز که همیشه گفته می شود نباید نپوسیده به خاک اضافه شود چرا که برای تجزیه ، منابع ازت معدنی خاک را استفاده میکنند ، این مسئله برای خانواده ی لوگوم ها صادق نیست و آنها را می توانید با خیال راحت با خاک مخلوط کنید که هم منبع خوبی برای مواد آلی خاک شوند و هم بخشی از نیاز ازتی گیاهان را نیز می توانند تامین کنند .
اما ازت آلی خاک
هر ماده ای که دارای کربن باشد به عنوان ماده ی آلی در نظر گرفته میشود .
ازت آلی فرم غیر قابل جذب ازت برای گیاهان است و این منابع باید قبل از جذب به فرم قابل جذب یعنی معدنی تبدیل شوند .
منابع ازت آلی
بقایای گیاهی شامل پس ماندهای گیاهی یا میوه ها و علف ها و بقایای گیاهانی که از میوه ی آنها استفاده میشود و بخش هوایی و سبز باقی می می ماند و به خاک برگردانده می شود و جانوری شامل بخش های مختلف بدن جانوران ، خون ، پودر استخوان و کودهای دامی . و کودهایی که در غالب کودهای آلی در بازار یافت می شود .
اما یه نکته اضافه کنم که کمتر شنیدیم و شاید کمی هم چندش باشه ، اما یکی از منابع خیلی خوب و آلی برای ازت ببخشید ادرار است ، ادرار بر خلاف اون یکی دیگه ? استریل هست و هیچ آلودگی نداره و یه منبع خوب برای ازت هست و یه منبع متوسط برای فسفر و البته کمی هم پتاس داره ، ادرار از اونجا که ارزان است و منبع خوب و پاکی برای ازت ، می تونید اگر دلتون آمد ، ادرارها رو جمع کنید و در زمان تهیه کمپوست از اون هم استفاده کنید و یا به صورت رقیق شده و به همراه آب آبیاری به کشت و کارتون بدین و هیچ نگران آلودگی نباشید .
اما کمی صحبت کنیم در مورد اینکه چه فرمی از ازت قابل جذب گیاهان است و گیاهان کدام فرم را بیشتر ترجیح می دهند
علیرغم منابع زیادی که در این خصوص وجود داره اما همچنان اختلاف نظرهایی بین علما ? هست و بنده سعی میکنم به نوعی این مطلب رو عرض کنم که تجمع رای بیشتری وجود داره و در تجربه ی شخصی به اون رسیدم .
کلا گیاهان ازت رو به فرم یون آمونیم یعنی
NH4+
و یون نیترات یعنی
NO3-
جذب میکنند و همانطور که قبلا عرض کردم دیده شده که گیاهان در شرایط قلیایی زیاد ، فرم آمونیاک یعنی
NH3+
رو هم جذب میکنند که برای ریشه سمی است ، ولی از آنجا که این جذب اهمیت کمی داره همینجا رهایش میکنیم و دیگه سعی میکنم در موردش صحبتی نکنم
همانطور که می دونید آمونیم کاتیون هست یعنی الکترون از دست داده و دارای بار مثبت است و نیترات آنیون هست یعنی الکترون گرفته و دارای بار منفی هست
برا اینکه آنیون ها و کاتیون ها رو بهتر بشناسید خارج از بحثِ ازت ، فرم های قابل جذب عناصر مختلف رو در غالب آنیون ها و کاتیون ها تقدیم میکنم
آنیون ها
ازت
No3-
عنصر بعدی که به فرم آنیون جذب میشود فسفر است که به دو فرم قابل جذب هست در گیاهان که فرم
H2PO4-
رو بیشتر در خاک های اسیدی ترجیح میده و فرم
HPO42-
رو در خاک های قلیایی
عنصر بعد گرگرد به فرم
SO42-
بعدی کلر هست
CL-
مولیبدن
MoO42-
بر
H3BO3
و
H2BO3-
این عناصر به صورت آنیون با فرم هایی که نوشتم قابل جذب برای گیاهان هستند
کاتیون ها
ازت
NH4+
پتاس
K2O+
کلسیم
Ca2+
منیزیم
Mg2+
آهن
Fe2+
روی
Zn2+
منگنز
Mn2+
مس
Cu2+
نیکل
Ni2+
خب پس تا اینجا مشخص شد که عناصر به چه فرم هایی توسط گیاهان قابل جذب هستند .
باز میگردیم به بحث شیرین ازت ?
خاک یک دنیاست و از آنجا که فاکتورهای بسیار مختلفی در جذب عناصر در گیاهان دخیل هستند لذا شاید به جرات بتوان گفت تحت کنترل قرار دادن خاک کاریست که فقط باید بگوییم این اتفاق میافتد اگر خدا بخواهد ?
از جمله فاکتورهای دخیل در چگونگی جذب عناصر می توان به ، ای سی خاک ، پی اچ ، میزان کربنات ، بی کربنات ، ظرفیت تبادل کاتیونی ، دما ، رطوبت ، نفوذپذیری ، بافت خاک ، نوع گیاه و مواردی دیگر اشاره کرد
همانطور که میبینید تعداد این فاکتورها بسیار زیاد است و تحت کنترل قرار دادن همه ی آنها اگر نگوییم غیر ممکن است ، بسیار سخت است .
قطعا در طول وبینار ، ممکن است با تضادهایی ظاهری مواجه شوید که مثلا در جایی گفته میشود فرمی از ازت که بهتر جذب میشود توسط گیاهان آمونیم است و در جای دیگر اشاره شود به اینکه نیترات بهتر جذب میشود ، این تضاد ها بستگی به نوع گیاه و شرایط منطقه ای می تواند متفاوت باشد لذا توجه به تمام مسائل ذکر شده در خصوص موضوع مورد بحث قابل اهمیت است .
حال می خواهیم شرایط جذب بهتر فرم های مختلف ازت را برای گیاهان مورد بحث و بررسی قرار دهیم
همانطور که می دانید ذرات رس خاک دارای بار منفی هستند و این بدان معنیست که کاتیون ها در خاک قابلیت ماندگاری بیشتری دارند و آنیون ها می توانند راحت تر از دسترس ریشه ی گیاه خارج شوند ، اما این موضوع برای کاتیون ها همیشه هم آنقدرها خوب نیست چرا که کاتیون ها بسته به شرایط و میزان فراوانی آنها در خاک می توانند بین لایه ها و ذرات رس تثبیت شوند و لااقل برای مدتی تا شرایط رها سازی مهیا شود ، غیر قابل جذب شوند ، لذا بحث تثبیت کاتیون ها در خاک از یک دیدگاه می تواند مثبت دیده شود و از دیدگاه دیگر منفی ، وقتی کایتون ها در خاک تثبیت میشوند این خوشحالی وجود دارد که هدر نشده و به موقع نیاز می توانند ظهور پیدا کنند و جذب شوند ، اما این نکته در این اتفاق بد است که در بیشتر مواقع زمانی و مقداری از این کاتیون ها آزاد میشود که فقط رفع نیاز خیلی حاد گیاه را برطرف کنند و یا اینکه یک کاتیون دیگر مقدارش آنقدر بالا رود که بتواند باعث آزادی کاتیون دیگر شود که باز این خود مشکلی جدید به وجود می آورد .
پس بالا بودن ظرفیت تبادل کاتیونی در حد منطقی برای خاک مفید بوده و از هدر رفت عناصر جلوگیری می کند و می تواند نقش یک برقرار کننده ی بالانس بین کاتیون های موجود در خاک را ایفا کند .
حال می خواهیم شرایط جذب بهتر فرم های مختلف ازت را برای گیاهان مورد بحث و بررسی قرار دهیم
همانطور که می دانید ذرات رس خاک دارای بار منفی هستند و این بدان معنیست که کاتیون ها در خاک قابلیت ماندگاری بیشتری دارند و آنیون ها می توانند راحت تر از دسترس ریشه ی گیاه خارج شوند ، اما این موضوع برای کاتیون ها همیشه هم آنقدرها خوب نیست چرا که کاتیون ها بسته به شرایط و میزان فراوانی آنها در خاک می توانند بین لایه ها و ذرات رس تثبیت شوند و لااقل برای مدتی تا شرایط رها سازی مهیا شود ، غیر قابل جذب شوند ، لذا بحث تثبیت کاتیون ها در خاک از یک دیدگاه می تواند مثبت دیده شود و از دیدگاه دیگر منفی ، وقتی کایتون ها در خاک تثبیت میشوند این خوشحالی وجود دارد که هدر نشده و به موقع نیاز می توانند ظهور پیدا کنند و جذب شوند ، اما این نکته در این اتفاق بد است که در بیشتر مواقع زمانی و مقداری از این کاتیون ها آزاد میشود که فقط رفع نیاز خیلی حاد گیاه را برطرف کنند و یا اینکه یک کاتیون دیگر مقدارش آنقدر بالا رود که بتواند باعث آزادی کاتیون دیگر شود که باز این خود مشکلی جدید به وجود می آورد .
پس بالا بودن ظرفیت تبادل کاتیونی در حد منطقی برای خاک مفید بوده و از هدر رفت عناصری جلوگیری می کند و می تواند نقش یک برقرار کننده ی بالانس بین کاتیون های موجود در خاک را ایفا کند .
در خصوص شرایط بهتر در جذب ازت می توان گفت افزایش اسیدیته ی خاک تثبیت آمونیم را افزایش میدهد و این موضوع باعث میشود ازت قابل جذب کاهش پیدا کند اما حسنی که دارد باعث میشود منبعی از ازت به صورت تثثبیت شده در خاک باقی بمونه و در اصل از هدر رفت ازت جلوگیری میشود . یک تعادل نسبتا خوب و منطقی در بحث تثبیت و جذب بین دو کاتیون آمونیم و پتاس وجود دارد و هر کدام از این دو می توانند تثبیت یا رها سازی شوند برای رفع نیاز گیاه . فقط این نکته مهم است که سرعت تثبیت بیشتر از سرعت رها سازی است و این مسئله باعث میشود که در زمین هایی که تثبیت به مقدار قابل توجهی انجام می شود ، عنصر تثبیت شده در حد رفع نیاز گیاه آزاد شود و در این موقع است که گاهی دیده میشود گیاهی کمبود عنصری مانند پتاس یا ازت را نشان نمی دهد اما آنگونه که باید رشد و عملکرد خوب و منطقی و مطلوب ندارد و این بیانگر این است که گیاه به اندازه ی رفع نیاز عنصر مورد نظر را جذب کرده اما برای بالارفتن علمکرد و رشد و نمو مناسب، توانایی جذب بیشتر را ندارد که به این مسئله اصطلاحا گرسنگی پنهان می گویند .
غلظت نیترات در خاک هایی که زه کشی خوب و میزان اکسیژن مطلوبی دارند بالاتر از آمونیم است و این یعنی در این خاکها فرم غالب برای جذب ازت ، نیترات است .
در یک دیدگاه دیگر می توان گفت گیاهان آهک گریز که سازگار با خاک های اسیدی هستند احتمالا فرم آمونیم را ترجیح می دهند و در پی اچ اسیدی آمونیاک به آمونیم تبدیل می شود اما در حالت قلیایی آمونیم می تواند به آمونیاک تبدیل شود که باعث هدر رفت منبع ازت می شود ، و بر عکس گیاهان آهک دوست یا قلیا دوست فرم نیتراته را ترجیح می دهند . (هیچ کدام از اینها قطعیت صد در صد ندارد اما در بیشتر موارد این تعاریف برقرار است ).
در مواردی که جذب آمونیم از جذب نیترات پیشی میگیرد پی اچ خاک کاهش می یابد خصوصا در ریزوسفر می تواند تا دو واحد پی اچ را کاهش دهد و این نکته بسیار عالیست برای جذب میکروها و فسفات . هر چه پی اچ ریزوسفر به سمت اسیدی برود جذب میکروها و فسفات بیشتر و آسان تر می شود و در نقطه ی مقابل مصرف بیش از حد و به تنهایی نیترات به علت قلیایی کردن ریزوسفر باعث عدم جذب میکروها میشه و کمبودها نمود پیدا می کنند .
اما یک استثناء همیشه در بین گیاهان بیشتر مورد توجه هست آن هم خانواده ی بقولات است ، کلا بقولات را می توان به عنوان یک گروه خودمختار دیکتاتور در بین گیاهان نام برد که خیلی علاقه دارند قوانین را به هم بریزند . بقولات حتی در صورتی که نیترات هم جذب کنند باعث کاهش پی اچ ریزوسفر می شوند . و البته موارد دیگری هم هست در مورد این خانواده که به مرور به آنها می رسیم
در بقولات جذب کاتیون ها بیشتر و راحت تر از آنیون هاست
آنها به جای جذب نیترات از خاک ترجیح می دهند ازت گازی اتمسفر را تثبیت و مورد استفاده قرار دهند و از این روست که نیاز به کودهای ازتی خانواده ی بقولات بسیار کمتر از خانواده های دیگر گیاهان است .
اما در خصوص اینکه چرا پی اچ ریزوسفر در حالت جذب آمونیم کاهش می یابد، علت، ترشح اسید های آلی از طریق ریشه هاست و همچنین دی اکسید کربن تولید شده حاصل از تنفس ریشه و میکروارگانیسم های مفید خاک می تواند در محلول خاک حل شده و تولید اسید کربنیک می کند که این امر منجر به کاهش پی اچ ریزوسفر می شود . ( بخواهیم وارد جزئیات بشویم بحث خیلی طولانی میشه ببخشید در همین حد بسنده میکنم )
جذب آمونیم در مقایسه با نیترات نیاز به انرژی و اکسیژن کمتری دارد و همانطور که می دانید آمونیم می تواند مستقیما در ساخت آمینو اسیدها شرکت کند اما نیترات اول باید به نیتریت تبدیل شود بعد به آمونیم ، تا بتواند در ساخت آمینو اسیدها شرکت کند . با این توضیحات شاید به این فکر کنیم که چرا نباید همیشه از فرم آمونیم استفاده کنیم که زحمت گیاه کم شود و انرژی اش را صرف بالابردن عملکرد بکند ؟
کمی صبر کنید
مشخص خواهد شد چرا
اول اینکه آمونیم یک کاتیون است ، کاتیون ها با هم رابطه ی آنتاگونیسمی دارند یعنی در جذب با هم رقابت دارند. (خصوصا از آنجا که شعاع یونی آمونیم و پتاس بسیار مشابه هستند لذا رفتار مشابهی نسبت به جذب یا تثبیت دارند که علیرغم اینکه این مسئله می تواند باعث عدم جذب یکی از آنها شود ، اما راه کار خوبی است در خاک هایی که تثبیت کاتیونی بالایی دارند و می توان با مدیریت مصرف این دو کایتون در زمان های مشخص ، باعث شد که عنصری که نیاز داریم جذب شود و دیگری تثبیت) همانطور که می دانید عمده ی عناصر مورد نیاز گیاهان کاتیون هستند ، پس احتیاط کنید ، دوم اینکه آمونیم در بعضی خاک ها تثبیت می شود و جذب آن نیاز به ایجاد شرایط خاص دارد . سوم اینکه وقتی خاک زه کشی خوبی دارد و اکسیژن کافی هم در آن هست ، آمونیم خیلی سریع اکسید شده و به نیترات تبدیل می شود .
یه کم شیمی درس بدم ?
2NH4+3O2----->2NO2-+2H2O+4H+
2NO2-+O2-----> 2NO3-
این شد اکسید شدن آمونیم به نیترات
یه پرانتز باز کنم در واکنش شیمیایی بالا یعنی اکسید شدن آمونیم همانطور که میبینید در قسمت اول +4H داریم و این یعنی این واکنش باعث اسیدی شدن خاک می شود.
خب پس همانطور که ملاحظه فرمودید اینطور نیست که ما بتوانیم در تمام شرایط ، با توجه به اینکه ازت آمونیمی با صرف هزینه های کمتری در گیاه مورد استفاده قرار میگیرد، تنها از این فرم ازت استفاده کنیم .
در تحقیقات گسترده ای که در دنیا انجام شده و میشود بهترین نتیجه زمانی حاصل میشود که از هر دو فرم ازت یعنی آمونیم و نیترات برای تغذیه استفاده کنیم ، حالا در بعضی از گیاهان و خاک ها و شرایط ، ترجیح مصرف ، بیشتر با آمونیم است و در بعضی دیگر نیترات .
تجربه ی شخصی بنده میگه در ابتدای رشد و مراحل رویشی سعی کنید از فرم آمونیمی استفاده کنید و در مراحل بعد از فرم نیترات . دلایلی داره که به مرور توضیح خواهم داد .
مثلا آمونیم در دماهای پایین و زیر سیزده درجه بهتر جذب میشه و این خودش بیانگر اینه که اول فصل با خیال راحت تری میشه از فرم آمونیم استفاده کرد .
موضوع بعدی اینه که شرایط اقلیمی و ژنی بعضی از گیاهان باعث میشه که یک فرم رو به دیگری ترجیح بدهند و یا حتی اصلا برایشان تفاوتی نداشته باشد ، مثلا شرایط اقلیمی شمال کشور باعث شده که برنج فرم آمونیمی رو کلا ترجیح بده و نسبت به فرم نیتراته پاسخ خوبی نده ، یا ذرت جزو اون گروه از گیاهانی هست که برایش هیچ تفاوتی ندارد که چه فرمی از ازت در اختیارش قرار گیرد و فقط عنصری به نام ازت حضور داشته باشد ایشان رشد می کنند .
تحقیقات نشان داده چغندر ، گندم و جو و برنج بیشتر فرم آمونیم رو ترجیح می دهند و گوجه فرنگی و خیار و گیاهانی از این دست بیشتر فرم نیترات ، حال می توان نسبت بین این دو فرم را در گیاهان مختلف که تمایل بیشتری به یکی از این دو فرم دارند تنظیم کنیم، مثلا گیاهان آمونیم دوست را با نسبت بیشتری از آمونیم نسبت به نیترات تغذیه کنیم و برعکس .
یک تجربه ی شخصی رو خدمتتون عرض کنم ، در بحث هیدروپونیک زمانی که نسبت آمونیم در زمان رویش و تکمیل فرآیند رسیدگی به بیش از سی درصد ازت مصرفی میرسه (یعنی بیش از سی درصد آمونیم و بقیه نیترات ) میوه ها بدشکل می شوند ، و این بیانگر این است که در گیاهانی که تمایل شدید به فرم آمونیمی ندارند مانند برنج ، سعی کنید در ابتدای رشد رویشی بیشتر از فرم آموینمی استفاده کنید ولی بعد که وارد فاز زایش شدیم فرم آمونیم را کم و کم تر کنید و بیشتر با فرم نیترات تغذیه را انجام دهید و باز تاکید میکنم که بهترین نتیجه زمانی اتفاق میافتد که هر دو فرم با هم در اختیار گیاه قرار گیرند ، حتی زمانی که وارد فاز زایش شدیم سعی کنید نسبت بیست به هشتاد را رعایت کنید .
یه نکته ی خوب که در مورد نیترات وجود داره اینه که جذب نیترات توسط گیاهان هوشمندانه انجام میشه .
یعنی چی ؟
یعنی هر قدر هم نیترات در محلول خاک باشه (تا یه سقفی ، بیشتر که بشه براتون میگم چه اتفاقی میافته)، گیاهان از اون به اندازه ی نیاز و هوشمندانه جذب میکنند اما در مورد آمونیم این مسئله صادق نیست و گیاه بی پروا و بی رویه این کاتیون رو جذب میکنه که خوب نیست و گاها دیده شده که در گیاهانی که فقط با آمونیم تغذیه شده اند تجمع بیش از حد آن در برگها باعث کاهش فتوسنتز شده و رشد برگها برعکس اینکه باید بیشتر شود محدود میشود و مشکلاتی برای گیاهان بوجود می آورد .
پس این هم یکی دیگر از دلایلی که در مصرف بیش از حد آمونیم باید مراقب بود.
اما این مسئله رو فراموش نکنید که مصرف بیش از حد ازت باعث میشود گیاهی ضعیف و کم توان و کم بار و آماده ی بیمار شدن و حمله ی آفات داشته باشیم .
اما یه تعریف و خصوصیت خوب در مورد آمونیم (فکر کنم دیگه حسابی گیجتون کردم ، یه بار نیترات خوبه یه بار آمونیم و بر عکس ? تا آخر این وبینار قطعا از دشمنان ازت خواهید شد ?)
یک تحقیق نشان داده در صورتی که فرم آمونیمی نسبت به نیتراته بیشتر استفاده شود تاثیر خوبی در کم شدن خسارت ناشی از بیماری پوسیدگی سیاه ریشه می شود و در همین تحقیق به این مهم دست یافته اند که چنانچه نسبت ازت آمونیمی به ازت نیتراته به 3 برسید ، خسارت این بیماری به کمترین حد ممکن تقلیل می یابد .
یه کم در مورد رابطه ی بین عناصر با فرم آمونیمی و نیتراته صحبت کنیم .
حضور آمونیم باعث جذب بهتر منگنز می شود ، اما از اونجا که کاتیون هست در جذب با سایر کاتیون ها ، مثل کلسیم و پتاسیم و منیزیم ، رقابت داره ، پس باز رسیدیم به اینکه در مصرف بیش از حد فرم آمونیمی ملاحظه کنید .
اما فرم نیترات باعث جذب بهتر کلسیم و منیزیم و پتاسیم می شود .
از آنجا که جذب آمونیم توسط گیاه باعث میشود پی اچ محلول خاک (بیشتر در ریزوسفر) پایین بیآید ، لذا این امر باعث میشود که جذب عناصر میکرو و فسفر در صورت مصرف آمونیم بهتر انجام شود .
یه نکته ی مهم هست در اختلاف بین تغذیه ی گیاهان یک ساله با چند ساله ، خب در بین صحبت ها خیلی گفتیم شروع رشد رویش و رفتن به فاز زایش و تغذیه اینجوری باشه و اونجوری ، اما تفاوت هایی هست بین تغذیه ی گیاهان یک ساله با مثلا درختان ، خب در زراعت ما یه محصولی رو کشت میکنیم ، ابتدا باید رشد رویشی داشته باشه و بعد وراد فاز زایش میشه و تکمیل فرآیند رسیدگی ، اما در خصوص درختان درسته که پروسه در اصل به همین شکل هست اما تفاوتی وجود داره و اون هم این هست که معمولا درخت از خواب که بیدار میشه ، بارداره ، شاید بشه گفت در فاز زایش بیدار میشه ، خب پس مصرف ازت چی میشه ؟ اختلاف این دو همینجاست ، در درختان و گیاهان چند ساله ، ازت مورد نیاز برای بیداری رو گیاه باید در فصل قبل ذخیره کنه ، (بحث فروت ست شاید اینجا باشه که یه کمی پر رنگ تر میشه ) در صورتی که گیاه چند ساله ذخیره ی ازتی خوبی نداشته باشه در پایان فصل ، در شروع فصل بعد دچار مشکل خواهد شد . پس در درختان ما باید شرایط تغذیه ای رو به گونه ای پیش ببریم که درختمان بعد از برداشت محصول ازت و مواد غذایی مورد نیاز برای شروع فصل جدید را ذخیره کند و در آغاز فصل جدید بهتر است از ازت استفاده نکنیم مگر به صورت محلول پاشی آن هم در صورتی که برنامه ی تغذیه ای خوبی برای درخت در انتهای فصل قبل مهیا نکرده باشیم . مصرف ازت در درختان رو باید موکول کنیم به بعد از بستن میوه ها و شروع درشت کردن .
بعدا توضیح بیشتری در این خصوص خواهم داد
.گمان میکنم تا اینجا ، تا حدی مشخص شد که فرم آمونیمی بهتر است یا نیتراته ، این موضوع رو همینجا تمام میکنیم و میرویم سراغ موضوع بعدی که توضیح بیشتر در خصوص منابع ازت باشد .
در ایتدای عرایضم صحت کردم در خصوص اینکه ازت از چه راه هایی در اختیار گیاه قرار میگیره و حال یکی ، یکی اون منابع رو مورد بررسی بیشتر قرار میدهم.
اول مواد آلی
همانطور که عرض شد هر ماده ای که دارای کربن باشد به عنوان ماده ی آلی در نظر گرفته میشود .
خب مواد آلی از دو جهت مورد اهمیت هستند و این اهمیت به قدری قویست که بدون آن شاید بتوان گفت کشاورزی درست و منطقی و اقتصادی در خاک ممکن نیست .
اول اینکه مواد آلی در بحث تغذیه دارای اهمیت هستند ، ماده آلی به عنوان منبع عناصر غذایی عمل میکند که به آهستگی طی فرآیند تجزیه، عناصر غذایی آزاد می شوند. ماده آلی مبین ذخیره نیتروژن خاک است و معدنی شدن آن ذخیره دایمی ولی محدودی از نیتروژن، فسفر و گوگرد در اختیار گیاه قرار میدهد. در خصوص ازت پر رنگ تر و عناصر دیگر کمرنگ تر ، شاید بتوان گفت یک بیستم مواد آلی موجود در خاک رو ازت تشکیل میدهد ، یعنی مثلا اگر خاک ما دارای سه درصد مواد آلی هست ، پانزده صدم درصد آن ازت آلیست و این یعنی نقش مهم مواد آلی در تغذیهی ازتی گیاهان .
اما اهمیت دیگر مواد آلی در بهبود شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک هست . ماده آلی در افزایش CEC خاک (کاهش تلفات عناصر غذایی در خاک در اثر آبشویی)، بهبود ساختمان خاک، افزایش ظرفیت نگهداری هوا و آب در خاک، محیط مناسب برای ریز جانداران خاک و بهبود حاصلخیزی خاک تاثیر دارد.
پس مواد آلی هم در بحث تغذیه ی گیاهی نقش مهمی دارند و هم در بحث اصلاحات ( نمی دونم چرا تا اسم اصلاحات میاد تنم کهیر میزنه ?).
مواد آلی مختلف نسبت کربن به ازت مختلفی دارند ، هر چه این نسبت بیشتر باشد تجزیه ی آنها سخت تر و خالی شدن خاک از منبع ازت معدنی بیشتر صورت میگیرد ، برای مثال نسبت کربن به ازت در کود دامی تازه ، چیزی حدودا بین 40 تا هفتاد است و این یعنی میزان کربن آن ، نسبت به ازت بسیار زیاد است ، وقتی ریز موجودات زنده ی مفید خاک میخواهند این مواد را تجزیه کنند ، نیاز به ازت معدنی زیادی به عنوان انرژی لازم برای تجزیه دارند و لذا این امر باعث میشود که خاک شدیدا با فقر ازت مواجه شود و نه تنها گیاهان دچار فقر ازت می شوند بلکه به علت کم شدن بیش از حد ازت در خاک ، عدم تعادل در بین عناصر خاک بوجود می آید که باعث میشود بعضی عناصر کمتر و سخت تر جذب شوند و مشکلات بیشتر شود ( برای همین است که میگویند مواد آلی نپوسیده را به خاک ندهید و ابتدا بگذارید تجزیه شوند و بعد به خاک اضافه کنید )، لذا در زمان استفاده از مواد آلی باید به میزان c/n آن توجه خاص کرد و موادی را به خاک اضافه کرد که c/n آنها حداکثر بین بیست تا سی باشد . گفته میشود نسبت کربن به ازت در باکتری های تجزیه کننده مواد آلی حدودا 12 است (که البته در بعضی منابع این نسبت 5 گفته شده ) و عمل تجزیه توسط این ریز موجودات تا جایی ادامه پیدا می کند که این نسبت در ماده ی آلی به نسبت کربن به ازتِ باکتری برسد . یعنی مواد آلی که وارد خاک می شوند تجزیه ی آنها تا جایی صورت میگیرد که نسبت کربن به ازت آلی آنها به نسبت کربن به ازت آلی ریز موجودات تجزیه کننده برسد .
اگر بخواهیم این موضوع رو خیلی باز کنیم فکر میکنم این وبینار به چند روز بکشد و بنده رو از گروه اخراج کنند ، برا همین این بحث رو همینجا تمام میکنیم . فقط این نکته فراموش نشود که مواد آلی پوسیده به خاک بدهیم و اگر برگردان سبز انجام دادیم حتما ازت معدنی به خاک اضافه کنیم (بهترین زمان تجزیه ی مواد آلی پاییز است ) و باز اشاره میکنم به لوگوم ها که در تجزیه ازت معدنی خاک را استفاده نمی کنند و نیازی به تامین ازت برای آنها نیست و میتوان با خیال راحت آنها را به خاک برگردان کرد .
عمده ی کودهای ازته که در بازار هستند شامل ، اوره ، سولفات آمونیم ، نیترات آمونیم ، اوره با پوشش گوگردی و کودهایی شامل ازت و یک یا چند عنصر دیگر مانند نیترات کلسیم ، نیترات منیزیم و نیترات پتاسیم ، منو آمونیم فسفات و در نهایت NPK ها می باشند .اوره حاوی 46 درصد ازت است که یک کود ازته ی آلی میباشد چرا که در ساختمان شیمیایی آن کربن هم حضور دارد ، این کود از ترکیب آمونیاک و گاز کربونیک در شرایط خاص تولید می شود که وقتی وارد خاک می شود هیرولیز شده و به کربنات آمونیم تبدیل می شود که آمونیم حاصله یا مستقیما جذب گیاه میشود و یا توسط میکروازگانیسم های خاک به نیترات تبدیل میشود و بعد توسط گیاه جذب میشود ، فرآیند تبدیل آمونیم به نیترات باعث آزاد شدن H+ میشود که این مسئله باعث اسیدی شدن خاک میشود.سولفات آمونیم حاوی 21 درصد ازت می باشد که این کود از آمونیاک و اسید سولفوریک به دست می آید ، این کود نیز اسید زاست و بهترین گزینه برای خاک های قلیا و آهکیست و چون ازتش آمونیمیست و آمونیم هم کاتیون است لذا به ذرات خاک چسبیده و کمتر با آبشویی هدر می رود ، این کود بهترین منبع برای برنج است و همچنین به دلیل داشتن گوگرد مورد مناسبی برای گیاهان گوگرد دوست مانند انگور مناسب است .نیترات آمونیم دارای 34 درصد ازت است به مقدار مساوی نیترات و آمونیم دارد و چنانچه اسید نیتریک حاصل از اکسیداسیون آمونیم را چنانچه مجددا با آمونیاک ترکیب شود نیترات آمونیم حاصل می گردد . این کود خنثی است و اثری در پی اچ خاک ندارد اما مستعد انفجار و آتش گرفتن است و بسیار جاذب رطوبت می باشد ، لذا در نگهداری آن باید دقت زیادی شود که در مکان های مرطوب و در مجاورت مواد آتش زا قرار نگیرد . درصد اتلاف ازت آن به علت تصعید از اوره کمتر است زیرا آنیون نیترات نگهدارنده ی قوی تری از کربنات است که در کود اوره پس از دادن به خاک ایجاد می شود .منابع دیگر ازت که نام برده شد بیشتر برای تامین عناصر دیگری مانند منیزیم و کلسیم و پتاس و فسفر استفاده می شود و درصد ازت در آنها حداکثر 15 درصد است و به صورت نیترات و نسبت به منابع دیگر شیمیایی که معرفی شد بسیار گران است و لذا این کودها به عنوان منبع ازت کمتر مورد استفاده قرار می گیرند .ازت به دلایل مختلفی در خاک کاهش می یابد ، از جمله ی این دلایل می توان به آبشویی که قبلا در موردش صحبت کردیم و گفتیم که ازت نیتراته به دلیل اینکه آنیون هست چسبندگی زیادی در خاک ندارد و به راحتی با آبیاری ، شسته شده و از دسترس ریشه خارج میشود .
مورد دوم دنیتریفیکاسیون است
یعنی چه ؟
قبل از اینکه این واژه را تعریف کنم گمان میکنم بهتر باشد نیتریفیکاسیون رو تعریف کنم و بعد دینیتریفیکاسیون رو توضیح دهم
همانطور که قبلا شرح دادم تبدیل ازت آلی به آمونیم را آمونیفیکاسیون می گویند و اکسید شدن آمونیم را به نیترات نیتریفیکاسیون می گویند که طی دو واکنش زیر انجام می شود
2NH4+3O2-----> 2NO2-+2H2O+4H+
2NO2-+O2----->2NO3-
حاصل این دو واکنش که آمونیم را به نیترات تبدیل می کند ، نیتریفیکاسیون می باشد . همانطور که می بینید در این واکنش H+ آزاد می شود که این امر باعث اسیدی شدن خاک میگردد و نکته ی بعد همانطور که در طرف اول این واکنش ملاحظه میفرمایید حضور اکسیژن بیانگر این است که این واکنش یک واکنش اکسایشی است و لذا وجود اکسیژن کافی در خاک و نفوذپذیری خوب خاک باعث تسریع در انجام این واکنش می شود که قبلا اشاره ای به آن شد .
حال ببینیم دینیتریفیکاسیون چه هست و چرا باعث هدر رفت ازت می شود
حضور یک سری باکتری ها در عمق نهایتا سی سانتی خاک می توانند نیترات موجود در خاک را طی واکنش زیر به ازت گازی یعنی N2 تبدیل کنند و باعث خروج ازت از خاک به صورت گاز نیتروژن شوند که این عمل را دنیتریفیکاسیون می گویند
NO3----->NO2----->NO----->N2O----->N2
همانطور که ملاحظه میفرمایید نیترات توسط باکتری های خاک طی چهار مرحله به نیتروژن تبدیل می شود و از خاک خارج میگردد که در این بین N2O هم به چشم می خورد که اکسید نیترو هست و یکی از گازهای گلخانه ای مضر برای لایه ی اوزن.
اما فعل و انفعالات انجام شده در خاک هر قدر هم مضر باشند ، در حد خیلی کم هم می توانند مفید باشند مثلا عمل دنیتریفیکاسیون با تبدیل نیترات به نیتروژن گازی کمک میکند به تکمیل چرخه ی ازت ، خب همانطور که می دانید بخشی از این ازت که به صورت گازی از خاک خارج میشود توسط برخی گیاهان مجدد تثبیت می شود و بخشی از آن هم باز بوسیله ی باران به خاک باز می گردد و طبیعتا این چرخه باید ادامه یابد .
اما علت دیگر هدر رفت ازت از خاک تصعید به صورت گاز آمونیاک است
علت دیگر هدر رفت روان آب ها که باعث حذف ازت سطحی خاک میشوند
غیر متجرک شدن ازت توسط میکروارگانسیم های خاک
و عوامل دیگری که شاید باشند و فعلا به ذهنم نمی رسد .
پس به مواردی از دلایل هدر رفت ازت اشاره شد که مجموع این دلایل بیانگر این است که برای داشتن رشد و نمو خوب در گیاهان لازم است که ازت مکررا به خاک داده شود تا جبران مصرف و هدر رفت ها بشود .
یه شعر بگم خستگیتون در بره .همانطور که قبلا صحبت شد علیرغم اینکه فرم آمونیمی ازت نسبتا ثابت است و حرکتی ندارد اما تحت شرایطی می تواند به نیترات تبدیل شود و هدر رود و در بحث تثبیت کاتیونی هم شرکت می کند و از این روست که اولین و پسندیده ترین کار برای عدم هدر رفت ازت ، استفاده از آن به مقدار نیاز و در وقت لزوم است . مصرف بی رویه ، ضمن ایجاد خسارت چه از نظر تولید و چه از نظر اقتصادی ، هدر رفت را هم افزایش می دهد . مورد دوم استفاده از کود های دیر رهاست ، یکی از شاخصه های خوب در مورد کود ، این است که با یک بار مصرف ، نیاز کودی سال کشاورزی یک گیاه را تامین کند ، تا حدودی می توان گفت کودهایی مانند اوره ی پوشش دار با گوگرد می تواند گزینه ی خوبی باشد برای اینکه ازت به مرور در دسترس گیاه قرار گیرد و تا حد امکان از هدر رفت آن جلوگیری شود ، اما با توجه به جمیع مطالب گفته شده ، استفاده ی تنها از اوره نمی تواند گشاورزی خوبی را در پی داشته باشد ، پس خوب است که کودهای مناسب کندرهای دیگری تولید و به بازار عرضه شود تا بتوان در حد مطلوب از هدر رفت ازت جلوگیری کرد .راه دیگر استفاده از منابع ازت آلیست در غالب کودهای دامی و کودهای سبز که به مرور با تجزیه شدن به فرم معدنی در می آیند و مورد استفاده ی گیاه قرار میگیرند که از آنجا که این پروسه زمان بر است می توان گفت راه کار خوبیست برای تامین ازت مورد نیاز گیاه . خوب است که همینجا قدری در خصوص اینکه مواد آلی چه میزان ازت در طول دوره ی رشد به خاک اضافه می کنند صحبت کنم ، هر چند که این اعداد و ارقام خیلی کلی هستند و رسیدن به آنها نیازمند شرایط خاص است اما تا حدودی می تواند راهنمای خوبی برای مصرف ازت باشد همانطور که قبلا گفته شد یک بیستم مواد آلی موجود در خاک ، ازت آلی است یعنی خاکی که 2 درصد ماده ی آلی دارد ، یک دهم درصد ازت آلی دارد ، اما نکته ی مهم اینجاست که از کل این ازت آلی در طول یک سال زراعی ، فقط یک و نیم تا دو درصد به کمک ریز موجودات مفید خاک معدنی میشود ، اگر بخواهیم کمی ریز تر و با اعداد و ارقام کار کنیم هر چند که زیاد قطعی و دقیق نیست ولی در یک محاسبه ی حدودی ، خاکی که دارای دو درصد ماده ی آلی باشد اگر حساب کنیم فعالیت ریز موجودات زنده ی مفید خاک برای تجزیه در حدودا سی تا پنجاه سانت روی خاک فعالیت می کنند و چگالی خاک را هم به طور متوسط 60 گرم در سانتی متر مکعب در نظر بگیریم ، در طول یک سال زراعی حدودا 20 کیلو ازت خالص معدنی به خاک وارد می شود . اگر بخواهیم وارد ریر محاسبات شویم خیلی وقت گیر و خسته کننده می شود ، این مبنا را در نظر بگیرید ، خاکی با دو درصد ماده ی آلی به طور میانگین در یک سال نهایتا 20 کیلو ازت خالص معدنی به خاک می دهد .
خب تا اینجا کلیاتی از منابع ازت و راه های هدر رفت اون و راه های جلوگیری از هدر رفت رو گفتیم ، فکر میکنم زمان اون رسیده که ببینیم این منابع ازت رو چه وقت و به چه مقدار به خاک بدیم .
یه نکته ی کلی بگم و بعد کمی دقیق تر در موردش صحبت کنیم
از آنجا که بیشترین جذب ازت از طریق جریان انبوه یا توده ای انجام می شود ، این موضوع بیانگر این است که با تکمیل رشد رویشی و ازدیاد برگها ، جذب ازت به اوج خود میرسد و برای داشتن عملکردی خوب ، شایسته است که ازت به میزان لازم در اوج رشد رویشی و حضور انبوه برگها (تعرق زیاد) در اختیاز ریشه قرار بگیرد .
جزئیات رو در پست های بعدی تقدیم می کنم
همونطور که این روزها بارها و بارها گفته و شنیده میشه برای اینکه کشاورزی خوب و سالمی داشته باشیم بهتره قبل از دادن هر کودی به خاک از وضعیت اون به وسیله ی آزمایش خاک آگاه بشیم.
در تجارت میگن تبلیغ هزینه نیست بلکه سرمایه گذاریست ، در کشاورزی هم آزمون آب و خاک هزینه نیست ، بلکه سرمایه گذاری است (حضرت می مدظله العالی ?)
پس نترسید و نگران هزینه نباشید و آزمایش کنید خاک و در صورت امکان آب رو .
وقتی وضعیت آب و خاک مشخص شد باید اول به فکر کارهای اصلاحی باشیم ، این کارهای اصلاحی میشود شامل پیدا کردن راهی برای پایین آورن ای سی یا شوری خاک و همچنین اصلاح پی اچ خاک ، چرا که ما هر مقدار مواد غذایی در خاک داشته باشیم در صورتی که ای سی و پی اچ خاک بالا باشد عملا بیشتر گیاهان با جذب مشکل خواهند داشت و روند رشد و نمو آنگونه که باید پیش نخواهد رفت . گفتم رشد و نمو ، خوبه که یه پرانتز باز کنم و یه تعریف ساده از این دو واژه که همیشه کنار هم هستند بیارم
رشد یعنی تغییر غیر قابل برگشت در اندازه ی سلول یا اندام گیاهی که البته می تواند شامل افزایش تعداد سلول ها باشد یا افزایش حجم آنها اما نمو میشود بحث تکامل و ایجاد تغییراتی در گیاه برای رسیدن به هدف ، طبیعتا هدف از بودن و کاشتن گیاهان بزرگ شدن حجم آنها نیست و اهداف والاتری هست که در نهایت به بقاء و ادامه ی نسل منجر میشود ، حال در این بین انسان ها و موجودات زنده ی دیگر برای بقاء خود اختلالاتی در کم و کیف گیاهان بوجود می آورند ، پس تکامل در اصل میشود گذر از مرحله ی رویش به زایش و زایش به تکامل و رسیدگی .
اگر بخواهم بحث آزمایش ها را ادامه دهم خیلی مطلب طولانی میشود ، لذا به همین بسنده میکنم که بدون آمزمون آب و خاک سعی کنید کود به خاک ندهید مگر اینکه به آن حد از تبحر و خبرگی رسیده باشید که گیاه با شما سخن بگوید و خواسته هایش را درک کنید ، و بعد از آن هم اگر میخواهید کشاورزی موفق تری داشته باشد هم آزمون آب و خاک بدهید و هم برگ ، چرا که مواردی که در آزمون خاک به دست می آید یه سری چیزها را مشخص می کند و مواردی که در آزمون برگ به دست می آبد یک سری دیگر ، این دو مکمل هم هستند و با انجام این ها تقریبا وضعیت تغذیه ای گیاهان مشخص میشود .
خب حالا بریم سراغ کودهایی که می توانیم استفاده کنیم تا ازت خاک تامین شود
اول مواد آلی
مختصری در خصوص میزان ازت کودهای غیرِ دامی صحبت کردم و مختصری هم در خصوص کودهای دامی بگویم و بعد سراغ منابع دیگر برویم
همانطور که می دانید یکی از مهمترین محدودیت های جذب عناصر در خاک ای سی است ، پس باید تا حد امکان از بالا رفتن شوری خاک جلوگیری کنیم ، چون در بین کودهای دامی ، کود گاوی از شاخص شوری پایین تری برخوردار است لذا توصیه ی بنده این است که در حد امکان از کود گاوی استفاده کنید ، در کود گاوی به طور معمول (به تغذیه دام خیلی ربط دارد برای همین اعداد حدودی هستند ) 1.3 درصد ازت آلی وجود دارد ، لذا با توجه به فرمول ها و مطالب قبلی شاید بتوان اینگونه بیان کرد که با افزدون 10 تن کود گاوی پوسیده به خاک در یک سال زراعی حدودا 3 کیلو ازت خالص معدنی به خاک اضافه می شود . پس تا اینجا می توانید محاسبه کنید که با توجه به درصد مواد آلی خاک و میزان کود گاوی که به خاک اضافه می کنید چند کیلو ازت خالص معدنی به خاک اضافه می شود . چنانچه میزان ازت خالص معدنی مورد نیاز گیاه خود را بدانید ، پس از محاسبه ی این دو منبع و لحاظ درصدی ازت موجود در خاک که بر اساس آزمون مشخص می شود و میزان ازتی که از طریق هوا به خاک وارد می شود ، می توانید مشخص کنید که چه مقدار ازت معدنی در غالب کود های شیمیایی باید به خاک اضافه بکنیدد .
خب باز یه پرانتز باز کنیم در این خصوص که این روزها خیلی صحبت میشه از اینکه به همراه کود دامی از گوگرد و باکتری تیوباسیلوس استفاده کنیم ، بد نیست کمی در خصوص دلایل اهمیت مصرف گوگرد به همراه کود دامی توضیح بدهم .
یکی از دلایل اهمیت گوگرد این است که بیشتر خاک های به دلایل مختلف شامل کم آبی ، مصرف بی رویه کودهای شیمیایی ، نامناسب بودن آبها ، به سمت شوری و پی اچ بالا رفته و این امر باعث عدم جذب عناصر می شود . یکی از دلایل غیر از بحث مسائلی که عرض کردم اینه که در گذشته بیشتر سوختها برای تامین انرژی زغال سنگ و یا چوب بوده که سوخت این مواد باعث میشود مقداری سولفات وارد اتمسفر شده و به همراه باران به خاک وارد شود و اسید سولفوریک ایجاد و پی اچ خاک بهبود یابد ولی از آنجا که امروزه سوخت ها نفتی و گازی شده این سولفات دیگر مقدارش در اتمسفر کاهش یافته و مقدار گوگرد در خاک نیز طبیعتا کم تر شده است . زمانی که میزان مواد آلی خاک و پی اچ تنظیم شوند رشد و عملکرد گیاهان در حد چشم گیری افزایش می یابد و از آنجا که در تحقیقات گسترده گوگرد در حضور مواد آلی و باکتری های اکسید کننده و رطوبت بهترین عملکرد را در پایین آوردن پی اچ و در پی آن جذب بهتر عناصر میکرو و ماکرو دارد ، توصیه میشود به همراه کود دامی گوگرد و باکتری تیوباسیلوس هم به خاک اضافه شود .
اما در خصوص میزان مصرف گوگرد و تیوباسیلوس باید عرض کنم با توجه به جمیع مطالبی که عرض کردم شایسته است با توجه به وضعیت پی اچ خاک بین سه تا پنج درصد کود دامی مصرفی گوگرد بنتونیت دار اضافه شود و به ازای هر پانصد کیلو گوگرد یک کیلو تیوباسیلوس داده شود تا پروسه ی تجزیه به بهترین نحو انجام شود
خب حال برای اینکه تا حدی بدانیم ازت مورد نیاز گیاهان مختلف چقدر است تا بر اساس آن و به دست آوردن میزان ازت اضافه شدن به خاک از طرقی که در بالا گفته شد ، چه مقدار ازت معدنی در غالب کودهای شیمیای به خاک بدهیم ، اعداد و ارقامی تقدیم می کنم در بین گیاهان سبزیجات از آنجا که از برگشان استفاده میشود و لذا نیاز به رشد رویشی زیاد دارند بیشترین مصرف ازت در آنهاست و این مقدار می تواند تا 130 کیلو ازت خالص در هکتار در نظر گرفته شود و در خصوص غلات این مقدار حدودا 70 کیلو و گیاهان ریشه ای و غده ای 100 کیلو و درختان میوه حدودا 80 تا 90 کیلو .
حال با توجه به این اعداد و ارقام و محاسبات و منابع ازت مصرفی می توانید مقدار کود دامی لازم را محاسبه کنید.
بیشتر از این توضیح دادن واقعا موضوع رو خیلی طولانی می کند . ببخشید دیگهحال بد نیست که در خصوص زمان مصرف ازت به چند نکته اشاره کنم
همانطور که قبلا هم گفته شد کودهای آلی برای تجزیه و معدنی شدن نیاز به زمان دارند پس استفاده از کودهای آلی در خاک می تواند به مرور ازت مورد نیاز را در اختیار گیاهان قرار دهد اما در خصوص کودهای شیمیایی بحث کمی متفاوت است و چون در کودهای شیمیایی ازت به صورت معدنی وجود دارد و به راحتی و سریع جذب گیاه می شود لذا باید زمان مصرف آن را بدانیم ، البته خوب است که در خصوص کودهای کند رها بگویم که استفاده از آنها مانند اوره با پوشش گوگردی می تواند در یک نوبت به خاک داده شود و چون کند رهاست ، نه به اندازه ی کودهای آلی ، ولی نسبت به کودهای شیمیایی دیگر ، با سرعت کمتری رها و مورد جذب قرار می گیرد .
با توجه به اینکه ازت در ساختمان کلروفیل و اسیدهای آمینه و پروتئین ها شرکت دارد و تقریبا همیشه باید این مواد در گیاه ساخته شوند لذا در تمام طول دوره ی زندگی گیاه باید به میزان های مختلف به خاک داده شود . اما این مقدار کم و زیاد دارد .
قبلا صحبت شد که تغذیه ی گیاهان یک ساله با چند ساله و درختان کمی متفاوت است ، لذا به نظر بنده در مورد گیاهان یک ساله خوب است که ازت در سه مرحله به خاک داده شود ، مرحله ی اول بعد از کاشت یا انتقال نشاء و گذراندن دوره ی اولیه ی رشد.
از دید بنده ووقتی بذری کاشته می شود یا نشاء منتقل می گردد (به شرطی در زمان مناسب انتقال صورت بگیرد ) هنوز گیاه در اصل وارد فاز رویشی نشده است و از این رو باید کمی به آن فرصت داد تا برگهای اصلی ظاهر شوند و ریشه توسعه ی کافی را پیدا کند (که البته در این موقع خوب است که از نظر فسفر خاک غنی باشد که جای بحثش اینجا نیست ) تا بتواند به خوبی ازت را جذب کرده و رشد خوبی را شورع کند ، به هزار و یک دلیل گفته شده در قبل ، استفاده ی زود هنگام از ازت می تواند هدر رفت آن را افزایش دهد و همچنین زیادی ازت در ابتدای کاشت می تواند به ریشه آسیب بزند ، پس بعد از ظهور برگهای اصلی و شروع فاز رویشی اولین مرحله ی مصرف ازت است ، در این مرحله گیاه تقریبا 50 تا شصت درصد ازت مورد نیاز خود در طول دوره زندگی خود را مصرف میکند ، پس خوب است که حداقل پنجاه درصد ازت مورد نیاز را در این مرحله به خاک بدهیم که با توجه به توضیحات قبلی مقدار و منبع ازتی مشخص است ، مرحله ی بعد یک هفته تا ده روز مانده به شروع فاز زایش ( باید مراقب بود که گلها ظاهر نشده باشد و این زمانِ دقیق را به خوبی تشخیص داد ) که در این مرحله خوب است که سی درصد الباقی ازت مصرفی که چهل تا پنجاه درصد کل ازت مصرفی بوده را خاک بدهیم و مرحله ی آخر تقریبا ابتدای فاز تکاملی یعنی زمانی که میوه میخواهد شروع کند به رسیدن که در این مرحله الباقی ازت که کمترین حد آن است به خاک داده میشود .
همانطور که قبلا هم اشاره کردم این اعداد و ارقام صد در صد و قطعی نیست و می تواند در مورد گیاهان مختلف متفاوت باشد ، من سعی کردم به گونه ای بیان کنم که تقریبا برای بیشتر گیاهان یک ساله قابل اجرا باشد .
اما در خصوص درختان و گیاهان چند ساله قبلا در این مورد اشاره ای کردم که در اینجا خوب است تکمیلش کنم
این گیاهان و درختان به چند دلیل دارای برنامه ی کودی متفاوت هستند ، اولا برای چند سال در خاک مستقر هستند ، لذا برای خود ساخت و سازهایی انجام می دهند و ذخایری می سازند که به موقع نیاز به آن دسترسی داشته باشند ، دوم این گیاهان طبق غریزه ی خدادادی برای بقاء نسل خود سعی میکنند تا حد امکان غذای مورد نیاز برای شروع دوره ی زندگی جدید را ذخیره کنند و از این رو می توان گفت اگر تغذیه درست انجام شود ، این گیاهان برای شروع بیداری ، نیاز به تغذیه خاصی ندارند ، اما ما معمولا یک سری کارهای اصلاحی و تغذیه ای با توجه به سرعت رها سازی و معدنی شدن بعضی عناصر ، سعی میکنیم قبل از بیداری به خاک بدهیم و یا در غالب فروت ست ، محلول پاشی کنیم ، که البته این مسئله باز در صورتی قطعیت دارد که تغذیه ی سال قبل کامل انجام نشده باشد .
در مورد ازت نظر بنده این است که خصوصا در مورد درختان(به غیر از بحث مواد آلی شامل کودهای دامی و کمپوست ها که خوب است قبل از بیداری به خاک داده شود ) اجازه دهیم گلها باز شوند و میوه تشکیل شود و رشد رویشی و جوانه های برگی شروع به ظهور کنند و بعد اولین مرحله ی تغذیه ی ازتی را به مانند گیاهان یک ساله با این تفاوت که مقدار ازت مصرفی را به سه قسمت تقسیم کنیم هشتاد درصد آن را طی دو مرحله یکی مرحله ای که عرض کردم و دیگری اوایل تابستان و آخرین مرحله که کمترین مقدار است یک ماه مانده به جمع آوری محصول داده شود .چرا که قطعا می دانید ازت در تمام مراحل به نحوی مورد نیاز درخت می باشد .
عذر خواهم که به دلیل وقت کم و حوصله ی دوستان مجبورم مطالب را خیلی جمع و جور و مختصر عرض کنم .
و اکنون نحوه ی اضافه کردن کود های ازته به خاک رو مورد بررسی قرار بدیم
چند روش برای مصرف کودهای ازته وجود داره
یکی از آنها پاشش سطحی می باشد ، در این روش درست است که کار ساده ایست و سریع انجام میشه و کم هزینه است اما تلفات ازت خصوصا در خاک های قلیایی با این روش به خاطر تبدیل شدن ازت به آمونیاک و خروج آن از خاک بسیار زیاد است
NH4++ OH- —--> NH3+H2O
تلفات حاصل از آمونیاک می تواند تا 50 درصد آن را هدر دهد اما چنانچه بعد از مصرف ازت به صورت پاشش حداکثر ظرف دو روز بارندگی در حد 10 میلی متر صورت گیرد و یا آبیاری خوبی انجام شود این تلفات به حداقل می رسد و اگر بی آبی هفت تا هشت رو به طول انجامد تلفات به حداکثر خواهد رسید .
بیشترین تلفات ازت به فرم آمونیاکی حاصل از پاشش سطحی کودهای ازته حداکثر ظرف پنج روز پس از مصرف کود صورت میگیرد .
روش دیگر دادن کودهای ازته به خاک روش خطی یا نواری میباشد ، در این روش کود را در یک یا دو طرف بوته با توجه به مسیر آبیاری ، به صورت خطی زیر خاک می کنند . این روش حسنی که دارد این است که اولا در خاک هایی که قابلیت تثبیت بالایی دارند چون کود با حجم خاک کمتری در تماس است ، کمتر تثبیت می شود و همچنین علف های هرز کمتر از کود استفاده می کنند و نیز چون نزدیک به ریشه است بهتر به مصرف میرسد . اما عیبی که دارد این است که در صورت کم آبی ، به خاطر نزدیکی به ریشه و حجم نسبتا زیاد ، می تواند به ریشه آسیب بزند و حسنی که در مورد آن گفتیم در خصوص در دسترس بودن ریشه ، گاها می تواند به ضرر تبدیل شود چرا که اگر عناصر دیگر در نوار کود دهی حضور کمی داشته باشند ریشه چون توسعه ی زیادی پیدا نمی کند با کمبود آن عنصر ها مواجه می شود
روش دیگر توزیع کود به روش کپه ای می باشد ، در این روش بعد از اینکه بذر سبز شد و یا نشاء جان گرفت و راه افتاد با یک میله یا چوب سوراخی نزدیک گیاه ایجاد می کنند و کود را داخل آن میریزند که در مزارع هندوانه و خربزه در بعضی مناطق رایج است (البته در مورد درختان و گیاهان چند ساله هم گاهی این روش انجام می شود که بد نیست ) این روش هم اگر چه از روش قبلی کم هزینه تر است اما مشکلات آن را دارد و نسبت به روش اول هم تلفات کمتری دارد .
روش دیگر که خیلی رایج است روش چالکود است که در مورد آن بسیار صحبت شده و گاهی کودهای ازته را هم به صورت چالکود به همراه کودهای دیگر به خاک می دهند
اما روش دیگر حل کردن کود در آب است و قرار دادن آن در مخزنی در ابتدای مسیر آبیاری و یا در سیستم های تحت فشار ریختن کود در تانک کود و فرستادن آن با سیستم آبیاری تحت فشار است . که این روش هم معایب و محاسن خود را دارد که از جمله میتوان آسانی مصرف و به سرعت در اختیار گیاه قرار گرفتن را به عنوان حسن و در صورت کم آبی و رطوبت کم مسئله ی هدر رفت و نرسیدن کود به ریشه را به عنوان عیب نام برد .
سعی میکنم هر چه زودتر تمامش کنم هر چند که از سر هم بندی خوشم نمی آید ولی برسیم به یک توضیح مختصر در مورد وظایف ازت در گیاهان .ازت نیراته در گیاه ، با حضور نور و دخالت آنزیم های احیاء کننده به نیتروژن آمونیاکی تبدیل می شود و نیتروژن آمونیاکی با کربن پایدار ترکیب شده و اسید گلوتامیک را می سازد که این اسید به بیش از صد نوع اسید آمینه تبدیل می شود و اسید های آمینه پروتئین ها را می سازند . ساخت پروتئینِ بیشتر باعث میشود که سطح برگ افزایش یافته و در پی عمل فتوسنتز مواد هیدروکربن بیشتری تولید شود و از این طریق عملکرد گیاهان نیز بالا میرود ، پس علاوه بر اینکه ازت باعث رشد رویشی بهتر می شود ، رشد زایشی و عملکرد گیاه را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و تحقیقاتِ وسیع به عمل آمده بیانگر تاثیر مثبت ازت در رشد و توسعه ی ریشه ها نیز می باشد . ازت به طور کلی در قسمتی از تمام ترکیبات پروتئین ها ، آنزیم ها ، ترکیبات متابولیسمی و ترکیباتی که در ساخت مواد و انتقال انرژی موثر هستند وجود دارد .از آنجا که ازت باعث افزایش سطح سبز در گیاهان می شود ، در کمبود آن رشد برگها محدود شده و برگها کوچک می مانند و لذا کارایی تابش نور و در پی آن فعالیت فتوسنتز کاهش می یابد و از این رو علاوه بر کاهش رشد رویشی شاهد کاهش عملکرد نیز می شویم . کاهش رشد در همه ی گیاهان مشهود است و در خصوص درختان می توان گفت کمبود ازت باعث کاهش رشد در سرشاخه ها میشه و شاخه های محور اصلی کوتاه می مانند و در یک سال رشد چندانی ندارند که البته حتما می دانید که معمولا (قانون نیست ) نهال های سنین یک تا سه سال مجاز هستند در طول یک سال 60 تا هفتاد سانت رشد در سرشاخه ها داشته باشند و رشد کمتر بیانگر کمبود ازت است و رشد بیشتر بیانگر زیادی ازت و درختان وقتی بارور میشوند و به قول شاعر پا به سن می گذارند معمولا در هر سال بین 30 تا 40 سانت رشد در سرشاخه ها معمول و طبیعی و خوب است و کمتر و بیشتر آن مناسب نیست ، در کمبود ازت برگها رنگ پریده هستند و رنگ سبز آنها به زردی متمایل می شود ، میوه ها در درختانی که از کمبوذ ازت رنج میبرند کوچک تر هستند و حتی کمبود ازت در رشد ریشه هم اثر منفی میگذارد و باعث میشود ریشه در آن حدی که باید گستردگی نداشته باشد و این خود باعث عدم جذب عناصر دیگر هم میشود (عناصری که خارج از محدوده ی رشد ریشه هستند ) و به طور کلی درخت دچار ضعف عمومی میشود و علت این امر هم در مطالب قبلی به طور کامل توضیح داده شد ، از آنجا که ازت در ساخت اسیدهای آمینه و در پی آن پروتئین ها شرکت دارد و در ساختمان کلروفیل هم حضور دارد ، کمبود آن باعث میشود که گیاهان دچار ضعف عمومی شوند و شاید بتوان گفت نسبت به کمبود هر عنصر دیگری ، ضعیف تر شوند .
ازت در گیاهانی که به خاطر تولید دانه کشت می شوند باعث بهبود وزن دانه می شود و همچنین باعث کاهش دانه های عقیم می شود و نیز وزن خشک اندام هوایی را در گیاهانی که از اندام سبزشان استفاده میشود ، افزایش می دهد .
بیشتر ازت در گیاهان به صورت آلی و پروتئین هستند ، پروتئین گیاهی به صورت آنزیم منو کلئوپورتئین و کروموزوم می باشند ، علاوه بر این قسمتی از ترکیبات سبزینه گیاه را هم تشکیل می دهند و برای فتوسنتز ضروری هستند و از این روست که در کمبود ازت ، گیاه رنگ پریده می شود .
یک اتم ازت با چهار اتم کربن در حلقه های درون کلروفیل جای میگیرند .
ازت تاثیرات خوبی بر روی جذب فسفر و پتاس دارد و از این رو می توان گفت که علیرغم اینکه بیشترین تاثیر ازت در رشد رویشی است ، اما با جذب بهتر پتاس و فسفر می تواند در گل انگیزی و بالا رفتن عملکرد هم نقش به سزایی داشته باشد .
اما تمام این محاسن زمانی شکل میگیرند که ازت به میزان کافی در اختیار گیاه قرار گیرد ، وقتی ازت بیش از حد به خاک داده می شود ، باعث رشد زیاد شاخ و برگ و به دنبال آن تعرق زیاد و بالا رفتن رطوبت محیط میگردد که این خود عاملیست که می تواند مشکلاتی را برای گیاه بوجود آورد ، از طرفی ازت زیاد باعث نازک شدن اپیدرم شده و حساسیت گیاه را به حمله ی آفات و بیماری ها افزایش می دهد ، به طور کلی هر چه شیره ی گیاهی از نظر مواد ازته و آب غنی تر باشد شرایط برای عوامل بیماری زا و آفات مناسب تر می شود .
وقتی ازت به میزان زیاد استفاده می شود ، ذخیره ی هیدروکربن درون سلول ها کم میشود و حجم زیادی از سلول با آب و ذخیره ی کمی از هیدروکربن ها پر می شود و این امر علیرغم اینکه باعث شادابی و طروات گیاه می شود اما مقاوت گیاه را نسبت به سرما ، بیماری و آفات و همچنین طول دوره ی انبارداری کم می کند و معمولا گیاهانی که ازت زیادی دارند ترد و شکننده می شوند .
وقتی ازت زیاد است میوه ها خصوصا میوه هایی که رنگ قرمز دارند به خوبی رنگ نمی گیرند ، در حالت زیادی ازت تاخیر در بلوغ مشهود است و اختلال در ذخیره سازی مواد خصوصا در میوه و باز به خصوص در ذخیره سازی کلسیم اتفاق میافتد که این نیز دلیلی دیگر بر ضعیفی میوه های تولید شده در حضور ازت زیاد می باشند ، انبار مانی کاهش می یابد ویکی از علائم مشخص دیگر در گیاهانی که ازت زیاد در اختیار دارند ، تیرگی در رنگ برگهاست . برگها بیش از حد معمول سبز تیره هستند و این نشانه ی خوبی در تشخیص زیادی ازت است .زمانی که میزان ازت کم باشد بین اندام مختلف که نیاز به ازت دارند رقابت صورت میگیرد و اندام قوی تر ازت را به طرف خود جذب کرده و اندام دیگر با کمبود مواجه می شوند ، در این بین معمولا میوه قدرت جذب بیشتری دارد و برگها کمترین توان را برای جذب دارند ، لذا در زمان کمبود میوه ها معمولا به رشد طبیعی ادامه می دهند مگر اینکه مقدار ازت به طرز معنی داری کم باشد ، اما برگها اولین اندامی هستند که کمبود را به صورت رنگ پریدگی نشان می دهند ، از طرفی وقتی گیاه با کمبود ازت مواجه می شود پروتئین های موجود در اندام پیر شکسته شده و ازت آنها آزاد می شود و به بخش های زاینده و برگهای جوان میرود و باز از این روست که کمبود ازت ابتدا در اندام پیر نمود پیدا می کند .در گیاهان خصوصا آنها که چندساله هستند قبل از آنکه برگها خزان کنند ، نیتروژن داخلی خود را (هم در غالب ازت و هم فراورده هایی که ازت دارند )منتقل می کنند به اسپورها و شاخه ها و پس از آن به سمت تنه ی اصلی و ریشه ها ، که این میزان تا 70 درضد ازت موجود در برگها می باشد و این موضوع بیانگر این است که در کود دهی ازته باید خیلی هوشمندانه و دقیق عمل کنیم ، ازت کم باعث میشود ذخیره ی ازتی و پروتئینی در گباهان کاهش یابد و این امر باعث میشود که در سال بعد به علت کمبود ذخیره ، عملکرد پایین باشد ، از طرفی زیادی ازت همانطور که قبلا گفته شد باعث میشود که شیره ی گیاهی رقیق باشد و مقاومت درخت و گیاهان چند ساله به سرمای زمستانه کم شود که خسارت بیشتر گردد . ذخیره ی پروتئینی در ریشه و تنه ی درختان برای شروع رشد مناسب در بهار بسیار حیاتی و مهم است چرا که در ابتدای بهار و با شروع بیداری درختان جذب ازت از طریق خاک بسیار ضعیف است و لذا ذخیره ها نقش مهمی ایفا می کنند . تحقیقات نشان داده که انتقال مواد پروتئینی ذخیره شده در ریشه و تنه ی درختان به سمت بالا ، قبل از بیداری درخت شروع میشود .پاشش ازت به فرم اوره بعد از جمع آوری محصول در درختان، به علت اینکه اوره بسیار سریع و راحت از طریق منافذ برگی وارد گیاه میشود و از طریق دیواره های سلولزی و از طریق منافذی به نام اکتودسماتا وارد سلول می شود می تواند کمک شایان توجهی به ذخیره سازی پروتئینی اخر فصل داشته باشد گفته میشود 75 درصد از اوره ی پاشیده شده در طی 24 ساعت اولیه بعد از پاشش جذب میشود . اوره پس از جذب هیدرولیز شده و سپس در مواد تشکیل دهنده ی اسیدهای آمینه شرکت میکند .
وقتی مواد آلی خاک تجزیه می شوند اولین فرم معدنی ازت آمونیمی است اما در خاک های گرم با پی اچ اسیدی حدود 6 تا شش و نیم ، فرم آمونیم سریعا به نیترات اکسید می شود و بخشی از آن توسط گیاه جذب میشود و در مناطقی که بارندگی زیاد است بخشی از این نیترات به اعماق خاک می رود ، حال بخشی از این نیترات که به اعماق رفته بعد از اتمام بارندگی به صورت گازی از خاک خارج می شود اما بخشی دیگر به منابع زیر زمینی می رسد و باعث بالا رفتن میزان نیترات آب می شود .
قبلا گفتم که گیاهان در جذب نیترات هوشمندانه عمل می کنند اما این هوشمندی تا زمانی هست که میزان نیترات خیلی با حد نرمالِ خود فاصله نداشته باشد ، وقتی از فرم نیتراته ازت به میزان زیاد استفاده می شود و یا به دلایل مختلف تحمع آن در خاک زیاد می شود ، هوشمندی گیاه دیگر کارساز نیست و نیترات به مقدار فراوان جذب شده و در گیاه تحمع می یابد ، برای درک بهتر این موضوع می توان اینگونه تصور کرد که انسان به صورت هوشمندانه می داند که در آب نمی تواند نفس بکشد ، اما وقتی در یک مخزن بدون خروجی که در حال پر شدن از آب است قرار می گیرد این هوشمندی تا جایی به دردش می خورد که منطقه ای هنوز باشد که از آب پر نشده باشد و دهان و بینی فرد به آنجا برسد ، وقتی همه جا از آب پر شد ، دیگر مجبور می شود نفس بکشد و البته نگران نباشید نیروهای امدادی رسیدند و نجاتش دادند ?
خب پس آبشویی زیاد ازت نیتراته و مصرف زیادِ آن در خاک باعث آلودگی و تجمع نیترات در آبهای زیر زمینی و اندام گیاهی می شود . اما بعضی از گونه های گیاهی نیز تمایل بیشتری به جذب ازت نیتراته دارند و میتوان گفت رقم و گونه هم نقشی در تحمع ازت دارد ، مثلا اسفناج هایی که برگهای چین دار ، دارند ، ازت بیشتری جذب میکنند تا اسفناج هایی با برگهای صاف و بدون چروک ، (سعی کنید زمان خرید اسفناج از ارقام بدون چروک آن خریداری کنید ) ، یا سبزی های زود رس حاوی میزان بیشتری نیترات هستند تا سبزی های دیر رس ، توجه به این نکته بسیار مهم است که فرآیند ساخت پروتئین ها و استفاده شدن ازت نیتراته در گیاهان ، زمان بر است ، لذا باید خیلی دقت کرد در زمان مصرف کودهای ازته خصوصا نیتراته ، تا بدون تبدیل شدن به اسید های آمینه و پروتئین ، به صورت نیترات در گیاه باقی نمانند ، از جمله عوامل دیگری که می توان نام برد که باعث تحمع نیترات می شوند ، کم نوری یا روز کوتاه است ، گیاهانی که در نور کم رشد و نمو می یابند ، نیترات بیشتری در آنها تجمع می یابد ، دمای زیاد و تنشهای رطوبتی باعث می شوند فعالیت آنزیم های کاهش دهنده ی نیترات کاهش یابد و لذا غلظت نیترات افزایش یابد
یکی دیگر از عوامل موثر در تجمع نیترات زمان است ، یعنی تحمع نیترات در ساعات آغازین روز در محدوده ی 5 صبح تا نه ، در بالاترین میزان خود قرار دارد و در ساعت 4 بعد از ظهر کمترین میزان تحمع صورت میگیرد ، لذا بهتر است برای هر چه کم تر کردن میزان نیترات در محصولات کشاورزی ، در حد امکان ، جمع آوری بعد از ظهر ها صورت بگیرد .
گزارشاتی در خصوص مسمومیت نیتراته دام ها در اثر خوردن علوفه هایی که تنش رطوبتی و خشکی دیده اند داده شده و این بیانگر این است که تنش خشکی نیز از عوامل تجمع نیترات است ، همچنین تحمع نیترات در دمبرگ ها و برگهای پیر بسیار بیشتر از سطح برگ و برگهای جوان است ، از این رو توصیه میشود در مورد سبزیجات برگی مانند اسفناج دمبرگ ها حذف شود و در مورد کاهو و کلم برگهای رویی کنده و مصرف نشوند ، و همینطور قسمت پایینی ساقه کرفس دارای نیترات بیشتری است و بهتر است مصرف نشود و همچنین ساقه ی کاهو و کلم ها .
همانطور که قبلا هم اشاره شد ، نیترات تا وقتی که در گیاه به اسید آمینه و پروتئین تبدیل شود زمان لازم دارد ، لذا مصرف دیر هنگام ازت نیتراته یا حتی ازت آمونیمی علیرغم اینکه رسیدگی محصول را به تعویق میاندازد ، باعث میشود که ازت فرصت شرکت در فرآیندهای تبدیلی را پیدا نکند و به صورت نیترات تحمع پیدا کند .
از دیگر عوامل موثر بر تجمع نیترات نوع کود مصرفی شامل ازت آمونیمی یا نیتراته یا کودهای پوشش دار یا کودهایی با بازدارنده های نیتریفیکاسیون می باشند .
بعضی از گیاهان نیاز به ازت کمی دارند مانند چغندر قند ، در این محصول اگر بیش از شصت تا هفتاد کیلو ازت خالص در هکتار استفاده شود ، تجمع نیترات خواهیم داشت اما در مورد گندمیان تا 110 کیلو ازت خالص هم در هکتار معمولا تجمع نیترات صورت نمی گیرد .
هر چند که در بین مطالب قبلی در مورد راه کارهای کم شدن تحمع نیترات صحبت شد اما در اینجا اشاره ای سطحی اما جامع در خصوص رعایت مواردی که باعث عدم یا کمتر شدن تجمع نیترات می شود خواهم داشت
تا حد امکان باید جلو کم نوری را بگیریم ، از جمله راه کارهایی که می توان ارائه داد ، عدم کشت متراکم است و یا عدم کشت گیاهان بالا رونده در مجاورت گیاهانی که روی زمین گسترده می شوند و یا عدم کاشت در مجاورت دیوار ها و غیره. البته می توان در گلخانه ها با استفاده از نورهای مصنوعی این مشکل را حل کرد ( نورهای مافوق آبی تا بنفش بیشتر موثرند ).
استفاده از کود های کند رها مانند اوره با پوشش گوگردی (البته تمایل گیاهان به جذب فرم های مختلف ازت و توجه به اینکه بهترین عملکرد در بین بیشتر گیاهان با فراهمی ازت به فرم های مختلف به دست می آید ، فراموش نشود )
حد الامکان از تنش های رطوبتی جلوگیری کنیم
از دمبرگ سبزیجات کمتر استفاده کنیم ، از برگهای مسن در سبزیجاتی مانند کاهو و کلم ها استفاده نکنیم ، از ساقه ی گیاهانی چون کاهو و قسمت انتهایی کرفس استفاده نکنیم .
سعی کنیم در پاییز کمتر از کودهای ازته خصوصا به فرم نیترات استفاده کنیم
در حد توان برداشت محصولات را عصر ها انجام دهیم چرا که نیترات قبل از اینکه در متابولیسم گیاه وارد شود باید به فرم آمونیاک در بیاید ، این فرآیند که احیاء نیترات نام دارد در دو مرحله یکی احیاءنیترات به نیتریت و دیگری احیاء نیتریت به آمونیاک صورت می گیرد ، تحقیقات نشان داده احیاء نیترات در حدود ساعت 12 تا دو بعد از ظهر به حداکثر خود میرسد و لذا میزان نیترات به حداقل میرسد ، پس این توجیه خوبی است برای جمع آوری عصرانه ی خصوصا سبزیجات برای به حداقل رساندن تجمع نیترات .
گیاه خود را بشناسیم و نیاز ازته ی آن را بدانیم و از مصرف بیش از حد کودهای ازته اجتناب کنیم
کودهای ازته را در چند مرحله به خاک بدهیم و یک باره تمام ازت مورد نیاز را استفاده نکنیم
تحمع نیترات در سبزیجات در حد قابل توجهی نسبت به میوه ها بیشتر است
تحمع نیترات در سبزیجاتی همچون تربچه ، اسفناج ، کرفس ، هویج ، کاهو ، کلم و گل کلم ، ذرت از محصولاتی چون میوه ها و پیاز و سیب زمینی و گوجه فرنگی و خیار و کدو بیشتر است و همچنین در محصولات کنسرو شده هم گاها تجمع نیترات زیاد است .
یک نکته ی آشپزی هم در این بین عرض کنم که وقتی اسفناج را میجوشانید ، آب حاصل را حتما دور بریزید چرا که دارای نیترات زیادی می باشد . ?
یک توصیه هم برای شمالی های عزیز
اگر بتوانید بعد از برداشت برنج سبزی بکارید در زمین برنج ، این سبزی ها می توانند ازت باقیمانده در خاک را جذب کنند و مانع تجمع و یا هدر رفت آن بشوند به شرطی بعد از کاشت دوباره مقدار زیادی کود ازته به آنها ندهید .
تناوب کشت و کشت جایگزین مانند موردی که در بالا اشاره کردم کمک شایان توجهی به کمتر شدن تجمع نیترات می کند
خب اما در نهایت برسیم به اینکه تحمع نیترات چه مشکلی ایجاد می کند
برای تجمع نیترات لااقل تا کنون ایجاد دو مشکل اساسی و خطرناک در انسان ثابت شده است
یکی برای خردسالان است که هنوز معده ی آنها اسید کافی برای از بین بردن باکتری هایی که نیترات را به نیتریت احیاء می کنند وجود ندارد و لذا یون نیتریت زیادی تشکیل می شود و وارد خون شده و در آنجا اکسی هموگلوبین را که حاوی آهن فریک(دو ظرفیتی) می باشد را به متوگلوبین که دارای آهن فرو (سه ظرفیتی ) می باشد تبدیل می کند که این فرایند اکسیژن زیادی دریافت می کند و در نتیجه ی این فرآیند انتقال اکسیژن در بدن با مشکل مواجه می شود و متاسفانه کودک دچار خفگی می شود که به این مسئله متاهموگلوبینا می گویند .
و مشکل بعدی اسیدهای آمینه ی موجود در دستگاه گوارش و کبد اسنان های بالغ پس از ترکیب با نیتریت تبدیل به ماده ی خطرناکی به نام نیتروزامین می شود که سرطان زاست .